هنگامی که کلمه درخت به گوشمان می‌خورد، اولین تصویری که از آن به ذهنمان می‌رسد یک تصویر مشترک است که همگی آن را به نام درخت می‌شناسیم. ایجاد یک تصویر مشترک و شفاف، دقیقا همان کاری است که درخت دانش می‌کند!
البته این یک بار، به قول قدیمی‌ها نیست که بگوییم هر چه بکاری همان را درو می‌کنی و انتظار داشته باشید از فردا میوه فرد اعلا دانش را گاز بزنید. درخت دانش در اصطلاح نوعی تعریف سلسله مراتبی از یک موضوع و وابستگی‌های آن است. به شکلی که ساختار و ارتباط‌های آن را برای مخاطب شفاف و معین می‌کند.
درخت دانش امروز یکی از کاربردی‌ترین ابزارهایی شده است که می‌توان از آن برای ثبت اطلاعات و به کارگیری آن استفاده کرد. پس در هر حوزه کاری که مشغول باشید، شناخت و به کارگیری آن خالی از لطف نخواهد بود.
در ادامه این مقاله، به تمام سوال‌های ذهن کنجکاو شما درباره درخت دانش پاسخ خواهیم داد.
درخت دانش چیست؟
درخت دانش یک ایده یا مدل سازمانی است که برای سازماندهی و مدیریت دانش، اطلاعات و یادگیری استفاده می‌شود. این مفهوم به عنوان یک روش تصویری یا گرافیکی برای نمایش ارتباطات بین مفاهیم و اطلاعات در یک حوزه خاص شناخته می‌شود. در واقع، درخت دانش به شما کمک می‌کند تا اطلاعات خود را به شکل یک ساختار منظم و مرتب سازماندهی کنید، از تداخلات مفاهیمی جلوگیری کنید و یک دید جامع از دانش خود بسازید.
برای درک بهتر، فرض کنید یک درخت کوچک دارید که قرار است دانسته‌ها و اطلاعات خود را در آن جا ذخیره کنید. این درخت را «درخت دانش» می‌نامیم.
حالا بیایید با یک مثال ساده توضیح بدهیم:
درخت دانش شما یک تنه دارد که نشان دهنده زندگی شماست. این درخت با چندین شاخه شروع می‌شود. هر شاخه می‌تواند یک حوزه از زندگی شما باشد. مثلاً یک شاخه مختص به کار، یک شاخه برای سرگرمی‌ها، یک شاخه برای اطلاعات شخصی و غیره.
حالا در هر شاخه، زیرشاخه‌هایی قرار می گیرد که مربوط به شاخه‌های اصلی هستند. به عنوان مثال، در شاخه کار، یک زیرشاخه می‌سازید برای پروژه‌ها، یک زیرشاخه برای افراد تیم، و یک زیرشاخه برای مهارت‌های شعف آور که قصد دارید آن را بیاموزید.
در هر شاخه یا زیرشاخه، می‌توانید اطلاعات را ذخیره کنید. مثلاً در شاخه پروژه‌ها، برای هر پروژه یک برگ بسازید و داخل آن اطلاعاتی مثل نام پروژه، مهمترین وظایف و لینک فایل‌های مرتبط را ذخیره کنید.
با افزودن اطلاعات جدید، این درخت رشد می‌کند و به شما کمک می‌کند تا دانش و اطلاعات خود را به صورت منظم و قابل مدیریت نگه دارید. این درخت دانش می‌تواند همیشه در دسترس شما باشد و به شما کمک کند که به بهترین شکل از دانش خود استفاده کنید.
پس به این درخت می‌گوییم درخت دانش، نه به خاطر اینکه دانش کاشتیم و حالا درخت دانش روییده باشد، به خاطر اینکه مثل درخت که برگ‌ها به شاخه‌ها و شاخه‌ها به تنه و تنه به ریشه وابسته است، درخت دانش هم یک ساختار سلسله مراتبی است که موضوعات و اطلاعات مرتبط با یکدیگر را در ردیف‌های مختلف به صورت کاملا نظم یافته قرار می‌دهد و همگی در جهت پیشبرد هدف اصلی که به تنه درخت تشبیه شده است در حال رشد و فعالیت هستند.
انواع درخت دانش
درخت دانش بر اساس مهارت‌ها و جزییات محصولات به دو دسته تقسیم می‌شود:
درخت دانش فرایندگرا
این نوع درخت دانش، بر روی فرایند و مهارت‌های لازم برای انجام یک کار خاص تمرکز دارد. به عبارت دیگر، مهارت‌ها و تخصص‌هایی که برای انجام یک هدف لازم است را در درخت دانش یادداشت می‌کنیم. این نوع درخت دانش بر اساس انجام کارهای خاص ترسیم می‌شود و هر شاخه اطلاعاتی درباره فعالیت‌ها، مراحل و مهارت‌های مرتبط با آن کار را نمایش می‌دهد.
مثال:
حوزه کاری: توسعه نرم‌افزار
- شاخه‌ها: تحلیل نیازمندی‌ها، طراحی سیستم، برنامه‌نویسی، تست نرم‌افزار
- زیرشاخه‌ها: برای شاخه “تحلیل نیازمندی‌ها” ممکن است زیرشاخه‌هایی مثل “شناخت مشتریان”، “تعیین ویژگی‌ها” و “تهیه مستندات” باشند.
درخت دانش شی‌گرا
در این نوع درخت دانش، تاکید بر روی حوزه‌های دانشی است که بر اساس اجزای یک محصول یا خدمت ترسیم می‌شود. این درخت به تفکیک محصولات یا خدمات مختلف سازمان می‌پردازد و هر شاخه به یک محصول یا خدمت مشخص اختصاص دارد. این نوع از درخت دانش به دلیل سادگی در شناخت حوزه‌های دانشی در سازمان‌هایی که محدوده محصولات یا خدمات آنها محدود اما پیچیده هستند، استفاده می‌شود.
مثال:
محصول: نرم‌افزار مدیریت پروژه
-
- شاخه‌ها: رابط کاربری، مدیریت وظایف، گزارش‌گیری
- زیرشاخه‌ها: برای شاخه “رابط کاربری” ممکن است زیرشاخه‌هایی مثل “طراحی دلپذیر”، “ساده بودن استفاده” و “سفارشی‌سازی” وجود داشته باشد.
انتخاب نوع مناسب درخت دانش بر اساس نیازها و ساختار سازمانی بسیار مهم است. اگر در سازمان خود در حال ارائه یک محصول جدید هستید حتما ابتدا یک درخت دانش شی گرا برای آن تهیه کنید تا علاوه بر نظم ذهنی، درگیر تصمیمات هیجانی و حاشیه نشوید و رو به جلو حرکت کنید.
فواید درخت دانش
اگر هنوز مطمئن نشدید که درخت دانش چقدر می‌تواند مفید باشد حتما ادامه مقاله را بخوانید.
درخت دانش به عنوان یک سیستم سازماندهی مفاهیم و اطلاعات خیلی کارآمد است و می‌تواند با نظمی که در ذهن ما ایجاد می‌کند خیلی مزایا به همراه داشته باشد. برای آشنایی با این مزایا و فواید با ما همراه باشید:
سازماندهی بهتر
اصلی‌ترین و مهمترین کاربرد درخت دانش سازماندهی دانش و اطلاعات است. درخت دانش به شما کمک می‌کند تا دانش و اطلاعات خود را در یک ساختار منظم و دسته‌بندی شده قرار دهید و هنگامی که در جستجوی چیزی هستید به راحتی اطلاعات مورد نیاز خود را پیدا کنید.
دسترسی آسان
یکی دیگر از فواید درخت دانش دسترسی آسان به اطلاعات است. با استفاده از درخت دانش، به جای جستجو در تعداد زیادی از فایل‌ها و مدارک، می‌توانید به سرعت به اطلاعات مورد نیاز دسترسی پیدا کنید. پوشه بندی در سیستم کامپیوتر نوعی سازماندهی و نظم دهی می‌باشد که دسترسی به اطلاعاتی که می‌خواهیم را راحت می‌کند. اما با درخت دانش شما یک تصویر ذهنی سلسله مراتبی و منظم دارید که در مواقع لزوم خیلی به کار خواهد آمد.
ارتباطات بهتر و جلوگیری از تصمیمات هیجانی
اطلاعات در درخت دانش به صورت یک نمودار درختی و به صورت کاملا نظم یافته چیده می‌شوند که به شما این امکان را می‌دهد که ارتباطات و تداخلات بین مفاهیم را به خوبی مشاهده کنید. با مشاهده این اطلاعات کنار هم بهتر می‌توانید وجه اشتراک بین آنها را بیابید و از ساختن یک شاخه جدید یا حتی یک شاخه غیر ضروری جلوگیری می‌کند و این امکان را فراهم می‌کند تا تنها اطلاعات مهم و مرتبط در اولویت باقی بمانند.
مثلا شما ممکن است یک موضوع جذاب و هیجان انگیز به ذهنتان خطور کند و احساس کنید این موضوع از اولویت بالایی برخوردار است. اگر درخت دانش داشته باشید می‌دانید که ابتدا باید آن را بررسی کنید و با نگاهی اجمالی به آن متوجه خواهید شد که موضوع هیجان انگیزی که به ذهنتان رسیده در مقایسه با سایر مواردی که در درخت دانش یادداشت کرده‌اید اولویت پایین‌تری دارد. اگر درخت دانشی نداشته باشید و یا آن را بررسی نکنید ممکن است طی یک تصمیم کاملا هیجانی زمان خود را بر روی موضوعی که اولویت چندانی ندارد هدر دهید. پس این درخت، حکم یک چراغ قرمز برای تصمیمات هیجانی را دارد.
یادگیری بهتر
یکی دیگر از فواید درخت دانش یادگیری بهتر است. شما می‌توانید هنگام مطالعه کتاب هم برای خود یک درخت دانش تهیه کنید. هر شاخه از درخت را به موضوعات خاصی اختصاص دهید و در هر شاخه، کتاب‌های مرتبط با آن موضوع که مطالعه کرده‌اید را وارد کنید. در مقابل هر کتاب به طور گزینه‌ای و تیتروار نکاتی که در کتاب به آنها اشاره شده است را وارد کنید. با این کار هرگاه به مطلبی نیاز داشتید می‌توانید به درخت دانشی که تهیه کردید مراجعه کنید، کتاب مورد نظر خود را پیدا کنید و به آن رجوع کنید.
مدیریت دانش در سازمان
برای سازمان‌ها، درخت دانش به عنوان یک ابزار مدیریت دانش و همسطح سازی دانش اعضا عمل می‌کند. این امکان را فراهم می‌کند که دانش درون سازمان به بهترین شکل ممکن به اشتراک گذاشته شود. در واقع هر کس با موضوع جدیدی روبرو شد و یا تجربه جدیدی کسب کرد در درخت دانش با دیگر همکاران خود به اشتراک می‌گذارد.
درخت دانش در مدیریت سازمان
درخت دانش در سازمان، یک ساختار سلسله مراتبی و شفاف است که اطلاعات آموزشی و تجربیات یادگیری اعضای سازمان را به صورت یک درختواره نمایش می‌دهد. این درختواره به تیم‌ها و افراد در سازمان کمک می‌کند تا به سادگی به اطلاعات مورد نیازشان دسترسی پیدا کنند و ارتباطات بین اجزا را درک کنند.
درخت دانش از
تنه (پایگاه داده اصلی)،
شاخه‌ها (دسته‌بندی‌های اصلی و فرعی)
و برگ‌ها (جزییات دانش و اطلاعات)
تشکیل شده است. این تقسیم‌بندی همانطور که در بخش فواید نیز به آن پرداختیم کمک بسیار زیادی به ما می‌کند تا بتوانیم اطلاعات مورد نیاز خود را متناسب با نیاز خود پیدا کنیم و وقت خود را هدر ندهیم.
در یک تحقیقات آماری چندین سازمان که از این رویکرد بهره می‌برده با چندین سازمان که از چنین رویه‌ای استفاده نمی‌کرده مقایسه شده و نتایج نشان می‌دهد کارکنان سازمانی که از درخت دانش استفاده نکرده است دچار سردرگمی هستند و سازمان نظم مشخصی ندارد، مسیرهای تکراری بارها و بارها پیموده شده‌اند و شرکت در اکثر اوقات در حال درجا زدن است و یا پیشرفت خیلی کندی دارد. اما سازمانی که از درخت دانش بهره برده است با تبادل اطلاعات بین اعضا به صورت دسته بندی شده، به روز نگه داشتن دانش اعضا و ایجاد نظم سازمانی توانسته است در کوتاه مدت رشد چشمگیری داشته باشد.
درخت دانش و نقشه ذهنی
درخت دانش و نقشه ذهنی دو ابزار مفید هستند که در زمینه مدیریت اطلاعات، دانش و ارتباطات کمک می‌کنند. هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خود را دارند، اما می‌توانند مکمل یکدیگر باشند.
درخت دانش
درخت دانش با ساختار سلسله مراتبی خود به شما امکان می‌دهد تا اطلاعات را به شکل دسته‌بندی شده مدیریت کنید. در محیط کار و سازمان‌ها این امکان را برای اعضا فراهم می‌کند که دانش خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و با استفاده از دانش دیگر همکاران خود اطلاعات به روز مورد نیاز خود را به دست آورند. علاوه بر آن، این درخت ارتباطات بین مفاهیم و اطلاعات را به شکل گرافیکی نمایش می‌دهد.
نقشه ذهنی
نقشه ذهنی به شما این امکان را می‌دهد که ارتباطات غیرخطی و ایده‌هایی که به نظر ممکن نمی‌آیند را به سرعت ثبت کنید. در واقع می‌توانید مفاهیم مختلف را با یکدیگر ترکیب کنید و به راحتی ارتباطات میان این مفاهیم را مشاهده کنید. نقشه ذهنی یک ابزار بصری است که فرآیندها و اطلاعات را به شکل قابل فهم و دیداری نمایش می‌دهد.
می‌توانید از درخت دانش برای سازماندهی اطلاعات استفاده کنید و سپس از نقشه ذهنی برای بهبود ارتباطات بین مفاهیم و افزایش خلاقیت در تفکر استفاده کنید.
می‌توانید از نقشه ذهنی در یک شاخه از درخت دانش استفاده کنید:
مثلاً در پروژه‌ها از نقشه ذهنی برای نمایش فرآیندها، وظایف و ارتباطات بین اجزای مختلف یک پروژه استفاده کنید. یکی از پرکاربردترین ترکیب‌ها هنگام خلاصه نویسی کتاب است. می‌توانید کتاب‌ها را به صورت نمودار درختی دسته بندی کنید و سپس اطلاعات هر کتاب را به صورت نقشه ذهنی در ادامه نمودار درختی بیاورید.
با کاربرد همزمان این دو ابزار، می‌توانید دانش و اطلاعات خود را به شکل جامع و بصری مدیریت کنید و از آنها برای بهبود برنامه‌ریزی، اتخاذ تصمیمات و ایجاد ارتباطات بهتر استفاده کنید.
ثبت نظر